NGUYỄN ĐỨC THẮNG

THỦY LỢI VÀ NGÂP ÚNG TP.HCM >GIẢI PHÁP DÙNG LU CHỐNG NGẬP ÚNG

Ngày đăng: 14-07-2019 - 18:04:01

GIẢI PHÁP DÙNG LU CHỐNG NGẬP ÚNG

LÀ KHOA HỌC, HIỆU QUẢ, NHÂN VĂN VÀ SINH THÁI

Hôm nay (13/7/2019), trên các mạng xã hội và báo chí truyền thông cả nước ào ạt “ném đá” PGS.TS Phan Thị Hồng Xuân (Trưởng Khoa Đô thị học, trường Đại học khoa học Xã hội và Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh) vì đã đề xuất biện pháp dùng lu để hứng nước mưa chống ngập úng Tp. HCM.

Chị đã cho biết: “Tôi rất buồn trước việc bị phản ứng, chế giễu. Đây không phải là sáng kiến do tôi tự nghĩ ra mà đã được các chuyên gia của JICA (Nhật Bản) nêu trong chương trình lắng nghe trao đổi vừa qua. JICA cho rằng nếu TPHCM vận động mỗi hộ gia đình xây một bể chứa nước 1m3 thì vừa góp phần chống ngập, vừa tiết kiệm nước sạch. Không chỉ Nhật mà nhiều nước khác cũng dùng. Đây là giải pháp mềm trong thích ứng với biến đổi khí hậu”.

Tuy nhiên, Phóng viên Báo Lao động đã đi tìm hiểu “Từ trước đến nay Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) hoàn toàn không có dự án hay bất kỳ hoạt động tuyên truyền nào cho việc “dùng lu chống ngập” như bà Phan Thị Hồng Xuân đã phát biểu”.

Sáng 13.7, bên lề hành lang kỳ họp thứ 15, HĐND TPHCM khóa IX, Phó Chủ tịch UBND TPHCM Võ Văn Hoan chia sẻ quan điểm về sáng kiến “dùng lu chống ngập” của đại biểu Phan Thị Hồng Xuân “không thể là giải pháp chống ngập ở TPHCM được và cho rằng xây dựng những hồ điều tiết lớn ở công viên, khu đô thị thì hợp lý hơn”.

Tôi thấy tội nghiệp cho chị. Ở đất nước có 4.000 ngàn năm lịch sử, hơn cả La Mã, Ai Cập cổ đại, hơn cả Châu Âu mà “ném đá” nếu không bị trầm cảm là may cho chị.

“Dùng lu chống ngập” tại sao lại không nhỉ? Căn cứ nào mà cư dân mạng lại “ném đá” nhỉ? Hứng nước mưa thời buổi @ và cách mạng công nghiệp 4.0 có khó lắm không nhỉ? Trước khi ném đá cần phải kiểm tra kỹ xem trong đầu óc mình có đầy đủ thông tin, chứng cứ khoa học để phản bác.

Ảnh: Đề xuất thu hứng nước mưa của các nước TBCN sinh thái

Ngày xưa ông cha ta vẫn hứng nước mưa bằng máng tre, máng trúc. Nước mưa chỉ để nấu ăn, đun nước pha trà sen thơm ngào ngạt. Con cháu mà dùng nước mưa để tắm giặt sẽ bị các cụ đánh đòn. Nước của Trời! biết chưa? Rửa rau, vo gạo, tắm, giặt phải dùng nước hồ, nước ao. Nước hồ, nước ao đem vào nấu chín, đun sôi thì tuyệt nhiên không một con vi trùng, vi rút, vi khuẩn nào có thể sống nổi mà gây hại. Đến những đại động vật như voi, sư tử mà cho vào nước sôi thì cũng nhăn răng mà chết sau chỉ 5 phút. Nước luôn sôi ở 100^oC, trong khi hầu hết vi khuẩn đều chết sạch ở 75^oC. Những vùng sâu, vùng xa không có nước máy thì nước sông, suối, ao hồ luôn là nước quí. Khi nắng hạn, trời không mưa, hồ cạn, sông suối cạn thì nước vét từ đáy những vũng nước nhỏ cũng trở nên quí.

Nếu con người không làm ô nhiễm không khí, trước tiên những lá phổi của con người sẽ luôn được hưởng thụ không khí trong lành tươi mát nhất, và những giọt nước mưa sẽ là tinh khiết và thanh tao nhất. Vì nước mưa được sinh ra từ những hơi nước bốc lên ở ngoài đại dương và biển cả mênh mông. Nước máy muốn đạt độ tinh khiết như hơi nước đại dương, biển cả phải cho vào thiết bị chưng cất 2 lần. Công nghệ chưng cất, có nghĩa là nước khi được đun sôi sẽ nhanh chóng bốc hơi. Hơi nước nóng này phải chảy trong các thiết bị làm lạnh, sẽ ngưng tụ lại thành nước cất. Nước cất hai lần được đóng vào các ống, lọ thủy tinh làm nước để tiêm, hay chạy thận nhân tạo. Hoặc phải dùng công nghệ lọc thẩm thấu ngược (RO) có lưới lọc như một cái “rây” phân tử để có được nước siêu tinh khiết (H₂O) như hơi nước ngoài đại dương, biển cả.

Chất lượng nước của công ty nước sạch Hà Nội hay Tp. HCM phải gọi nước mưa bằng cụ. Nước ngầm sạch hơn nước mặt (sông, ngòi, ao, hồ) nhưng 30 năm qua chúng ta rút ruột lòng đất, đến nay đã hết rồi. Hầu hết các đô thị ở Việt Nam đang phải xử lý nước mặt để có nước máy cung cấp cho người tiêu dùng. Bể chứa nước máy, nếu 2 năm mới thau rửa, khi đó dưới đáy bể thực sự là một lớp bùn. Nếu khuấy lớp này lên ta thu được 100% là nước bùn đen.

Vậy tại sao chúng ta lại không trân trọng nước mưa? Cho dù ngày nay nước mưa có bị ô nhiễm do ô nhiễm không khí gây ra, nhưng chất lượng nước mưa chắc chắn còn là đàn anh, đàn chị so với chất lượng nước sông Đà, sông Sài Gòn mà các công ty cấp nước đang bỏ ra nhiều ngàn tỷ đồng để khai thác. Nước mưa hiện nay vẫn đáp ứng được đầy đủ các QCVN cho nước sinh hoạt gia đình, để đun nấu cho ăn uống. Còn hơn thế nữa, nếu hứng nước mưa sau bắt đầu cơn mưa khoảng 10 phút, thì nước đó có thể uống ngay được, không cần đun sôi. Vậy tại sao chúng ta không nghĩ cách thu hứng để sử dụng? Cội nguồn của nước mưa là hơi nước từ đại dương, biển cả. Tại sao chúng ta lại vô tâm, vô tư để nước mưa rất tinh khiết của Trời ban tặng, lăn đường, lăn chợ, lăn vào những cống ngập ngụa bùn đất và rác thải nên không thoát nổi phải ứ dềnh lên. Chúng ta những con người của thế kỷ văn minh kiểu gì mà hủy hoại nước mưa như vậy, biến nó thành nước cống, nước rãnh. Để các cây đa khoa học Thủy lợi trị thiên đã đề xuất Tp. HCM bỏ ra gần 230.000 tỷ đồng để xây đê bao, xây cống đập, xây đê biển đẩy nước cống, nước rãnh đến vùng đậm đặc dân cư nhưng nghèo hơn và ngập úng Tp. HCM vẫn hoàn ngập úng?. Để Nhà nước phải bỏ ra gần 40.000 tỷ đồng dưới sự lãnh đạo của Bộ Xây dựng xây dựng 3 nhà máy xử lý nước thải lớn nhất của Việt Nam, nhưng vẫn không thể làm sống lại được 5 con sông của Hà Nội và kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè ở Tp. HCM, cho dù chỉ lấy có 1 ngày?. Nguyên nhân cơ bản, cốt lõi của sai lầm là cách tiếp cận xử lý nước thải tập trung, qui mô to lớn thay vì rất phân tán, phi tập trung bằng nhiều trạm XLNT mini ở dọc hai bên bờ sông.

Nước có trước sự sống. Nước có trước, con người có sau. Có nước rồi mới hình thành vi trùng, vi khuẩn. Vi trùng, vi khuẩn sau tiến hóa thành con người văn minh như ngày nay. Các nhà khoa học đã xác định khoảng từ 70 đến 85% khối lượng con người chúng ta (hay động vật sống) được cấu tạo từ nước. Có nghĩa là khô chất khoảng 15 - 30%.

Cách đây khoảng 100 năm, chủ nghĩa tư bản (CNTB) trên Thế giới còn là CNTB hoang dã, khai thác tài nguyên thiên nhiên, môi trường sinh thái một cách vô tội vạ. Tuy nhiên, trong khoảng 100 năm gần đây họ đã nhận ra rằng CNTB SẼ SỤP ĐỔ NẾU PHÁT TRIỂN THEO KIỂU HỦY HOẠI MÔI TRƯỜNG SINH THÁI, KHÔNG ĐỂ GIÁ CẢ PHẢN ÁNH SỰ THẬT SINH THÁI (Oystein Dahle, cựu Phó Chủ tịch Tập đoàn dầu khí EXXON, Na-Uy). CNTB không giẫy chết, sụp đổ vì bản chất bóc lột những người nghèo, bóc lột giai cấp vô sản, như khoa học chủ nghĩa cộng sản đã tiên đoán. 50 năm gần đây, các nước CNTB ở Châu Âu đã chuyển thành CNTB sinh thái. Họ đã kiên trì chia sẻ kinh nghiệm và những bài học thất bại trong sự nghiệp bảo vệ môi trường sinh thái cho các nước đang phát triển. Tuy nhiên, Việt Nam luôn là một nước cái gì cũng có đặc thù riêng, không thể giáo điều, khuôn mẫu, áp dụng một cách máy móc những kinh nghiệm của cộng đồng Châu Âu. Nên 30 năm qua chúng ta đang ra sức phát triển mạnh mẽ CNTB hoang dã. Tầng lớp những người giầu có ở Việt Nam, với những dấu chân sinh thái (ecological footprint) khổng lồ đang gia tăng mạnh mẽ. Giới trẻ của chúng ta đang khát khao thực hiện lối sống có dấu chân sinh thái to lớn. Hạnh phúc được hiểu là lối sống tiêu dùng vật chất càng nhiều càng tốt. Trong khi bản chất của các hệ sinh thái lại luôn là mong manh (fragile), yếu ớt, dễ bị làm chết. Các tăng ni, phật tử ngày xưa khi đi đường còn cố gắng né tránh để không dẫm phải con giun, con dế, tránh dẫm đạp lên những thảm cỏ non xanh, không dám giết các súc sinh và ăn tiết canh, thịt chó. Lối sống sinh hoạt của các tăng ni, phật tử ngày nay thì khỏi phải nói, báo chí đã đề cập đến quá nhiều. Lừa đảo để lấy tiền của những người ốm đau bệnh tật bằng giải báo, giải oan thay vì phải đến các bệnh viện. Cách đây vài tháng, vụ hai nữ trụ trì của một nhóm phật tử đã hành quyết 2 nam phật tử của nhóm chỉ vì bất đồng quan điểm trong lối sống, sau đó đem phi tang bằng đổ bê tông đã bị công an bắt giam, trấn động cả đất nước.

Có một thực tế mà chúng ta cần ghi nhớ, là 1km2 sinh thái đất nước Trung Quốc chỉ phải nuôi khoảng 145 người, Cămpuchia là 85, Lào là 28, nhưng Việt Nam là 290 người. Còn nữa, chưa hết là 1km2 sinh thái còn phải gánh chịu bao nhiêu tạ gạo, tạ tôm cá, tạ cà phê, hạt tiêu cho xuất khẩu để nhập về những phần mềm ứng dụng (softwares, applications) nặng gần như 0 gam, hay các con chip điện tử vài gam. Tất cả doanh thu xuất khẩu nhiều triệu tấn nông lâm thủy hải sản của Việt Nam không bằng doanh thu xuất khẩu giáo dục của các trường đại học Mỹ. Còn nữa, chưa hết là 1km2 sinh thái còn phải gánh chịu cả FDI (Đầu tư trực tiếp nước ngoài) xi măng, sắt thép, hóa chất, giấy, nhiệt điện than… biến Việt Nam thực sự trở thành một công xưởng của Thế giới. Do vậy, môi trường sinh thái đất nước ta đã bị hủy hoại nhanh chóng chưa từng có. Kết quả là ung thư nghiệt ngã và tuyệt vọng đang đến với mọi gia đình. Mang theo tất cả những gì mà chúng ta trấn lột của các hệ tài nguyên sinh thái về Thế giới bên kia.

Đề xuất dùng lu để hứng nước mưa chống ngập úng là rất khoa học, rất nhân văn và sinh thái. Các cháu thiếu nhi có thể cười “cô ơi, cái lu, cái hũ, cái vại bé lắm làm sao mà chống ngập úng được”. Nhưng các nhà khoa học vĩ đại của Việt Nam không nên hiểu câu chữ như vậy mà ném đá một nữ đại biểu HĐND thành phố Hồ Chí Minh. Cái lu để hứng nước mưa chống ngập úng ở đây bắt buộc phải hiểu là những bể chứa đủ to, đủ lớn, ví dụ từ 1m3 trở lên. Như mọi gia đình ở các thành phố đều có bồn inox hay nhựa composite từ 1 – 2m3 để chứa nước máy trên sân thượng.

Những người ném đá còn dựa vào căn cứ “Nhà xây dựng trên 50m2 đất, lấy đâu chỗ để xây lu, xây bể”, nhà ở trong chung cư, cao tầng nên không thể sử dụng lu để chống ngập úng. Tuy nhiên, nếu chúng ta trân trọng với nước mưa, cội nguồn của sự sống, thì 1 -2m3 bể ngầm dưới đất hay trên sân thượng, đối với gia đình sống trên lô đất vẫn rất có ý nghĩa. Còn chung cư cao tầng? cũng giống như tất cả các tòa nhà, lớn bé, to nhỏ đều có mái che và máng thu hứng nước mưa, nhưng là để dẫn chảy vào cống, đổ đi. Một căn cứ nữa để ném đá là “Xây dựng những hồ điều tiết lớn ở công viên, khu đô thị thì hợp lý hơn”. Sao ngộ thế nhỉ? 30 năm phát triển vừa qua, là 30 năm trên tất cả các đô thị của Việt Nam đều ra sức san lấp, thu nhỏ ao, hồ, sông, ngòi, kênh mương. Thậm chí công viên cũng còn bị thu nhỏ. Nhiều vùng đất của Huyện Cần Giờ với rừng ngập mặn Cần Giờ, đang là những vùng đất trũng chứa nước chống ngập lớn nhất Tp. HCM sẽ bị san lấp để lấy đất xây dựng những đô thị mới. Vì tại Quyết định số 24/QĐ-TTg ngày 06/01/2010, của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt điều chỉnh Qui hoạch chung xây dựng Tp. HCM đến năm 2025, tại Điều 1, điểm 4. Mô hình phát triển và các chỉ tiêu chính: “ - Phát triển thành phố với hai hướng chính là: Hướng Đông và hướng Nam ra biển”. Ngoài ra giải pháp xây dựng các hồ điều tiết lớn nằm tại vùng nào, chỉ có tác dụng thu hứng nước mưa của vùng đó. Đối với nước mưa ở các quận, huyện khác coi như chịu thua. Như vậy, chính giải pháp xây dựng các hồ điều tiết lớn là khó khả thi.

Còn lại là giải pháp phân tán, phi tập trung. Đó chính là các gia đình với những cái lu thu hứng nước. Trên Thế giới có rất nhiều lĩnh vực đang phát triển theo xu thế phân tán, phi tập trung vì nó hiệu quả và đáp ứng được yêu cầu, mục tiêu. Ví dụ lĩnh vực điện và năng lượng, lĩnh vực xử lý nước thải . . . Quyền lực tập trung vào các Bộ, ngành cao bao nhiêu thì đất nước sẽ tụt hậu hơn bấy nhiêu so với Thế giới.

Diện tích Tp. HCM là 2.095km2. Theo thông tin trên mạng nói chung quỹ đất dành cho phát triển giao thông khoảng 8 – 12%. Giả sử đất cho các khoảng trống, công viên, cây xanh, sông ngòi, kênh rạch, ao hồ khoảng 35 – 38%. Còn lại 50%, tức 1.050km2 là diện tích cho các mái che, mái nhà có máng thu hứng nước mưa, nhưng lại không sử dụng, dẫn chảy vào cống, rãnh. Giả sử cơn mưa lớn trên diện rộng, khắp Tp. HCM trong 1 giờ liên tục, đo được là 100mm (0,1m). Như vậy, diện tích các mái che sẽ thu hứng được 105 triệu m3 (= 1.050km2 x 0,1m) nước mưa sạch, vừa để sử dụng rất hữu ích trong cuộc sống, vừa cắt giảm được cần ấy nước đổ vào cống gây ngập úng. Trong khi hàng ngày Tổng công ty nước sạch Sài Gòn cung cấp khoảng 2,5 triệu m3 nước máy cho toàn thành phố. Vậy không thể nào hiểu nổi một lượng nước sạch to lớn như vậy lại thu hứng rồi đổ vào cống rãnh? Vì sao lại lãng phí tài nguyên như vậy?

Cắt giảm được 50% lượng nước mưa đổ vào các cống, rãnh rõ ràng là hiệu quả chống ngập rồi. Hơn đứt hẳn đầu tư gần 230.000 tỷ đồng để xây 25km đê biển với 1 cống (với rất nhiều cánh đóng/mở vì độ rộng của cống đến 2km) ngăn nước biển và 172km đê bao với 12 cống ngăn triều (bịt kín miệng các kênh, rạch, tại những điểm giao cắt với sông Sài Gòn, sông Soài Rạp và sông Vàm Cỏ) và những âu tầu nữa để chống ngập cho Tp. HCM.

Nữ PGS.TS Phan Thị Hồng Xuân, tác giả của đề xuất, mới chỉ nghĩ đến góc độ là chống ngập. Tôi trân trọng và đánh giá cao đề xuất này. Đó là giải pháp tôi chưa nghĩ ra, khi tôi đề xuất với UBND Tp. HCM chỉ có 5 giải pháp “mềm”, phi công trình để chống ngập úng. Căn cứ vào báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn gửi lãnh đạo UBND Tp. HCM về những kiến nghị, đề xuất của tôi, ngày 12/3/2019 ông Trần Vĩnh Tuyến, Phó Chủ tịch UBND thành phố đã ký công văn số 839 giao Sở Xây dựng, Sở Giao thông Vận tải, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Trung tâm điều hành chương trình chống ngập nước thành phố triển khai, cụ thể hóa 5 giải pháp mềm, phi công trình mà tôi đề xuất cho thành phố. Công văn này có gửi cho tôi. Giải pháp lu chống ngập úng, hay những bể chứa nước mưa phân tán, phi tập trung rất nhân văn, sinh thái, thực sự đáp ứng đầy đủ những tiêu chí của Phát triển bền vững. Tôi xin nhắc lại với một đất nước đến 1,5 tỷ dân, đông nhất Thế giới như Trung Quốc, nhưng 1km2 sinh thái lãnh thổ của họ chỉ phải nuôi có 145 người thôi, trong khi chúng ta là 290 người, gấp đôi họ. Trung Quốc hiện đang có dư thừa tài chính để đi mua đất đai hay các cơ sở vật chất kỹ thuật ở một số nước khác. Thiếu hụt về khả năng đáp ứng của các hệ sinh thái giữa các quốc gia ngày nay không thể giải quyết bằng chiến tranh xâm lược được. Việt Nam không thể dùng quân đội hùng mạnh của mình để đi xâm chiếm một nước nào đó bù đắp cho thiếu hụt khả năng đáp ứng của hệ sinh thái. Trong tương lai chỉ có chiến tranh thương mại để giải quyết vấn đề này. Ví dụ, xuất khẩu 1 chiếc smartphone nặng 350 gam chứa đầy những chất xám và trí tuệ trong đó có giá khoảng 500 USD tương đương với 1 tấn gạo xuất khẩu của chúng ta.

Các lãnh đạo chính trị và các nhà khoa học của chúng ta đang nói rất nhiều về nền kinh tế trí thức, xây dựng thành phố thông minh, trí tuệ nhân tạo, cách mạng công nghiệp 4.0; vậy tại sao lại không thực hiện nổi việc nước mưa đã thu được sao không lưu trữ, phục vụ cho nấu nướng, ăn uống, tắm giặt và tưới cây, tưới vườn? đồng thời có tác dụng chống ngập lụt nữa, mà lại lãng phí đổ đi làm gia tăng mạnh mẽ ngập úng?

Nếu coi nước mưa là tài nguyên quí như ông cha ta, chúng ta sẽ có thừa sáng tạo để làm nhiều bể, bồn, nổi và chìm để lưu trữ như nước máy. Chất lượng nước sẽ hết ý khi có dụng cụ đơn giản để 2 hoặc 3 phút đầu cho nước mưa chảy vào cống, bỏ đi. Sau đó là nước sạch thu hứng vào bể có nắp đậy kín. Thật đáng tiếc khi để một lượng nước sạch to lớn như vậy, thu hứng rồi lại đổ vào cống rãnh làm khổ chính chúng ta.

Tôi nghĩ chỉ cần chúng ta có một chút tình yêu đối với môi trường và các hệ sinh thái, là chúng ta thừa sức làm được. Người Châu Âu ngày nay rất tự hào, hãnh diện khi lối sống, tiêu dùng của họ tạo ra dấu chân sinh thái bé nhỏ. Tuy nhiên họ lại rất khiêm tốn khi nói rằng, không phải là do họ nghĩ ra, mà là họ học được tư duy và triết lý sống của người phương Đông ngày xưa, trong đó có ông cha chúng ta, các cụ Việt Nam ngày xưa. Họ cũng mỉm cười và nói rằng, những tư duy và triết lý sống lỗi thời họ đã và đang vất bỏ thì giới trẻ Việt Nam ngày nay lại đang coi là mốt, tân tiến, hiện đại.