ĐIỆN VÀ NĂNG LƯỢNG >THIỂU SỐ BUỒN TẠI HỘI THẢO KHOA HỌC VỀ ĐIỆN MẶT TRỜI
Ngày đăng: 24-08-2018 - 07:35:21

 

Sáng qua, ngày 22/8/2018 tôi được mời tham dự hội thảo khoa học “Nhìn lại 1 năm thực hiện Quyết định 11 và Thông tư 16 về phát triển điện mặt trời” do GreenID tổ chức tại khách sạn Hòa Bình, phố Lý Thường Kiệt, Hà Nội. Chủ tịch GreenID là chị Ngụy Thị Khanh, Chủ tọa điều hành chuyên môn là PGS.TS. Mai Anh Tuấn, Viện ITIMS, trường Đại học Bách khoa. Báo cáo đầu tiên được trịnh trọng dành cho đại diện của Cục Điện lực và NLTT Việt Nam nói về Quyết định 11 và Thông tư 16. Tôi chờ cho vài người tiên phong hỏi trước, đến khi tôi giơ tay xin được phát biểu, thì hết thời gian. Tôi định chất vấn về thể chế phát triển điện lực Việt Nam vì tôi đã nghiên cứu về Luật Điện lực, Qui hoạch Điện lực quốc gia VII điều chỉnh, Quyết định 11 của Thủ tướng Chính phủ về Khuyến khích phát triển điện mặt trời, Thông tư 16 của Bộ Công thương hướng dẫn thực hiện Quyết định 11... Tôi có thể liệt kê ra một số những qui định trong các văn bản pháp lý nói trên và phân tích chứng minh rằng đó là những xiềng xích trói buộc sự phát triển của chính ngành điện. Thể chế phát triển điện lực của Việt Nam hiện đang là một chiếc áo cũ và chật. Mô hình phát triển tương lai của Điện lực Việt Nam đã được xác định tại Quyết định số 428/2016/QĐ-TTg, ngày 18/3/2016 là mô hình điện lực thập kỷ 60, 70 của Thế giới. Đến năm 2030 tỷ trọng sản lượng điện gió là 2,1%, điện mặt trời là 3,3%, điện sinh khối (biomass) là 2,1%, nhiệt điện than đóng vai trò trụ cột, chủ lực đến 59%. Trong lĩnh vực điện gió và điện mặt trời sẽ có rất nhiều nhà đầu tư nhỏ tham gia. Sẽ có rất nhiều những trình, bẩm báo, thẩm định, xem xét và những đợi chờ phê duyệt.

 

Năng lượng gió và năng lượng mặt trời là những thứ mà Trời cho không, biếu không, không bao giờ cạn kiệt và rất sạch vậy tại sao chúng ta lại không khai thác sử dụng? Năng lượng gió và năng lượng mặt trời không cần để dành, không cần cất giữ cho con cháu mai sau. Vậy tại sao chúng ta cứ phải đưa ra hết qui định này, qui định kia để ngăn chặn sự phát triển của điện gió và điện mặt trời? để cho sau năm 2030 khi mà nhiệt điện than đã bão hòa rồi, đảm bảo đủ để làm chết sớm 25.000 người/năm (Nguồn: ngày 29/9/2015 tại Hà Nội, tổ chức GreenID của chị Khanh cùng với nhóm nghiên cứu của Đại học Harvard đã  tổ chức hội thảo quốc tế "Than - Nhiệt điện than: Những điều chưa biết") khi đó mới chuyển sang làm điện gió và điện mặt trời.

 

Theo tôi, cần khai thác sử dụng tối đa điện gió và điện mặt trời, càng nhiều càng tốt, không hạn chế, không ràng buộc. Không nên khống chế các dự án đầu tư cho điện mặt trời bằng những qui định như “Phải nằm trong danh mục các dự án điện mặt trời được phê duyệt trong Qui hoạch điện mặt trời cấp tỉnh và cấp quốc gia, sau đó phải được tổng hợp vào Qui hoạch điện lực cấp tỉnh và Qui hoạch điện lực cấp quốc gia – chính là Qui hoạch Điện lực VII điều chỉnh nói trên”. Nếu không nằm trong danh mục đã được phê duyệt, trong qui hoạch thì dự án “được coi là ngoại lệ, cá biệt”. Với nhiệt điện than làm như vậy là đúng, vì vừa là điện rất bẩn, vừa phải tốn nhiều tỷ USD để nhập khẩu than, nhưng đối với điện gió và điện mặt trời thì không nên, vì công suất rất nhỏ bé, thuộc dạng mini/micro/pico, chúng lại rất sạch, không gây tổn hại vậy tại sao, vì lý do gì mà phải kiểm soát chặt chẽ, khắt khe như vậy. Trói buộc chúng về những điều kiện qui hoạch, thẩm định, đầu tư chưa thấy đủ, còn trói chúng cả về giá mua rất thấp nữa, mức giá mua cụ thể do Thủ tướng Chính phủ quyết. Theo tôi cần phải xóa bỏ mọi điều kiện đối với đầu tư cho điện mặt trời vì chúng là thứ điện thích hợp nhất, gần gũi nhất với nông thôn, miền núi, vùng xâu, vùng xa, hải đảo.

 

Sang phần báo cáo của chị Khanh giới thiệu về CHƯƠNG TRÌNH TRIỆU  NGÔI NHÀ XANH và tiếp theo là báo cáo của TS. Mai Anh Tuấn, đại diện một số công ty chuyên hoạt động trong lĩnh vực điện mặt trời, đại diện WB về cơ chế, chính sách tài chính khuyến khích phát triển điện mặt trời. Chị Ngụy Thị Khanh là người phụ nữ Châu Á được giải thưởng danh giá The Goldman Environmental Prize 2018  đang có tham vọng tập hợp rất nhiều doanh nghiệp kinh doanh điện mặt trời cùng với các tổ chức tài chính, ngân hàng và các nhà tài trợ quanh mình để thực hiện chương trình triệu ngôi nhà xanh ở Việt Nam. Tôi thấy ý nghĩa của chương trình là rất lớn và tin tưởng ở sự thành công của chương trình, vì giá cả các thiết bị, linh kiện, ắc qui lưu trữ điện liên quan đến điện mặt trời đang ngày một rẻ; đang rớt giá mạnh mẽ ở trên Thế giới, không một lực lượng nào có thể ngăn cản được sự phát triển của điện mặt trời. Ngày 20/7/2017 cơ quan Điện và Nước của thành phố Dubai thông báo là dự án Điện mặt trời Al Maktoum giai đoạn 3 sẽ hoàn tất vào năm 2020, chi phí qui dẫn (giá thành so sánh, LCOE, Levelized Cost Of Electricity)  sẽ là 2,99 cents Mỹ/kWh (khoảng 690 đồng VNĐ), siêu sạch và siêu rẻ của Dubai. Tỷ trọng điện mặt trời 25% vào năm 2030 và 75% vào năm 2050. Tại Ấn Độ: Nửa đầu năm 2018, LCOE đối với điện gió trên bờ là 3,9 cent US/kWh, giảm 46% so với năm ngoái; điện mặt trời là 4,1 cents US/kWh, giảm 45%; điện than là 6,8 cents US/kWh, điện khí ga chu trình kết hợp là 9,3 cents US/kWh. (Theo Bloomberg New Energy Outlook 2018)

Chi phí qui dẫn (Giá thành so sánh LCOE) nhiệt điện than cực bẩn của Việt Nam hiện đang khoảng 7 cents Mỹ/kWh.

 

Báo cáo của TS. Mai Anh Tuấn và 2 báo cáo nữa tập trung giới thiệu về “dự án” cụ thể điện mặt trời trên nóc nhà (ngôi nhà xanh). TS. Mai Anh Tuấn cho rằng ắc qui/pin là không quan trọng, không cần thiết đầu tư. Buổi trưa khi nhiều nắng, điện mặt trời mạnh, tranh thủ về nhà bật nồi cơm điện, đun nấu thức ăn, giặt là quần áo… chiều tối đã có lưới điện quốc gia. Báo cáo của đại diện tập đoàn Điện mặt trời Bách khoa (SolarBK) chào và giới thiệu gói sản phẩm không có pin/ắc qui (giảm chi phí đầu tư). Kết quả sẽ giảm hóa đơn thanh toán tiền điện háng tháng đáng kể, rất hấp dẫn, hoàn vốn nhanh sau khoảng 5 -6 năm đầu tư, có lời tốt. Chế độ bảo hành tùy thiết bị, linh kiện, từ 5 – 15 năm. Báo giá cho gói sản phẩm BigKilowatt, cho địa bàn Hà Nội, gồm tấm quang điện mặt trời 16m2, công suất 2,2kWp, Inverter (biến tần), hệ thống giám sát từ xa, giàn khung nhôm giá đỡ. Tổng đầu tư ban đầu là 50  triệu đồng, hoàn vốn sau khoảng 6 năm. Giả sử bình quân 1 tháng nhà bạn tiêu dùng 1000 chữ điện (kWh), với hệ thống điện mặt trời này sẽ sản xuất được 600 kWh, như vậy bạn chỉ việc thanh toán tiền điện cho EVN có 400 kWh.

 

Tôi nhẩm nghĩ trong đầu “một triệu ngôi nhà xanh (điện mặt trời ) không có pin/ắc qui mà đấu nối với lưới điện quốc gia là rất nguy hiểm, có thể làm “sập” lưới điện”. Họ đã cắt giảm chi phí đầu tư cho pin/ắc qui để hấp dẫn khách hàng, để nhân rộng mô hình, lan tỏa càng nhiều càng tốt. Họ không hề biết, hay không hề hiểu là cắt bỏ chi phí đầu tư pin/ắc qui sẽ có hại như thế nào đối với lưới điện quốc gia nếu tích hợp vào điện mặt trời từ một triệu ngôi nhà xanh. Làm điện xanh, điện sạch để tiến tới xóa bỏ nhiệt điện than mà không  cần pin/ắc qui lưu trữ điện thì không thành công. Chính vì vậy tôi đã phát biểu, khuyên các doanh nghiệp kinh doanh điện mặt trời và Chương trình Một triệu ngôi nhà xanh là phải đưa vào pin/ắc qui, hãy thuyết phục khách hàng tăng đầu tư để lắp đặt pin/ắc qui góp phần ỔN ĐỊNH NGUỒN  ĐIỆN VÀ BẢO VỆ LƯỚI ĐIỆN QUỐC GIA, NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG.  Ắc qui/pin sẽ rất rẻ. Thế giới đang chạy đua cho ra đời những loại pin/ắc qui tích được nhiều điện năng nhất trên 1kg trọng lượng, thời gian nạp nhanh nhất và tuổi thọ bền lâu nhất với giá rẻ nhất để tích trữ tối đa điện mặt trời và điện gió vào  những lúc  nhiều nắng, nhiều gió. Vào năm 2022 Toyota sẽ xuất xưởng hàng loạt xe điện chạy đường dài từ 800km – 1000km cho một lần nạp điện với pin/ắc qui là Lithium – ion nhưng ở thể rắn (solid state), an toàn hơn thể lỏng (liquid state) truyền thống. EVN rất sợ tích hợp lượng lớn các nguồn điện gió và điện mặt trời vì phập phùng, không ổn định nguy hại cho lưới điện. Vì điện gió và mặt trời không có pin/ắc qui nên EVN có quyền đòi hỏi để tích hợp, hòa mạng lưới điện một triệu mái nhà xanh, cần xây dựng thêm 2 nhà máy nhiệt điện than hiện đại nữa (công suất tương tự nhiệt điện than Vĩnh Tân 4,  1200MW/nhà máy) để làm nguồn cung dự phòng (stand by), sẽ “bật máy” hoạt động từ 18g đến 20g30 đáp ứng nhu cầu điện vào vào giờ cao điểm.

Ý kiến của  tôi liền sau đó đã bị 2 nhà khoa học lớn, lại là nam giới nữa bác bỏ. Nhà khoa học thứ nhất cho rằng hệ thống điện mặt trời nào cũng có ĐIỀU TẦN, điện sẽ ổn định, không lo ngại gây hại cho lưới điện chung. Nhà khoa học thứ hai nói có thông tin là EVN đã hoàn toàn có thể ĐIỀU TIẾT lưới điện tích hợp điện gió và điện mặt trời, không đáng e  ngại.

Tôi không nhất trí với tất cả 2 ý kiến trên, vì họ đã nhầm lẫn cả các khái niệm cơ bản là điều tần, điều tiết và điều độ điện,  và xin được phát biểu thêm. Tôi đã nói là vì đây là hội thảo khoa học nên cần được làm sáng tỏ vấn đề này. Tuy nhiên, chị Khanh đã không chỉ định tôi phát biểu tiếp nữa. Tôi đoán chắc chị nghĩ những ý kiến của 3 nhà khoa học lớn,  trong đó có TS. Mai Anh Tuấn (trường Đại học Bách khoa và SolarBK), lại là đối tác chuyên môn tin cậy từ lâu của chị đã đủ để kết luận vấn đề “anh Thắng đã sai”.

 

12 giờ hội thảo kết thúc, thành công tốt đẹp; các đại biểu bao gồm cả chuyên gia quốc tế nữa được mời ăn cơm trưa. Khi ăn gần xong, tôi thấy chị Khanh đứng nói chuyện tại một bàn gần đó, tôi liền tiếp cận chen ngang, vớt vát: “Cám ơn bạn đã mời dự hội thảo, vừa được nói, vừa được ăn tiệc rất ngon, mình chỉ nói thêm một câu rất ngắn, mong bạn ghi nhớ là Hệ thống pin/ắc qui của điện mặt trời giúp ổn định lưới điện quốc gia”.

 

Thưa bạn đọc,

Đặc điểm bẩm sinh của sức gió và ánh nắng mặt trời là lúc có lúc không. Gió có thể vào đêm vẫn có nhưng khi đó thì ông mặt trời đã đi ngủ từ lâu rồi. Vả lại vào đêm tối cũng ít người có nhu cầu sử dụng điện. Đặc điểm bẩm sinh  nữa của sức gió và ánh nắng mặt trời là phân bố rải rác ở khắp nơi trên đất nước. Hai đặc điểm bẩm sinh này quyết định, hình thành nên hệ thống điện gió và điện mặt trời rất phân tán, phi tập trung, sẽ hình thành nên những lưới điện thông minh mini/micro/pico smart grids được nền điện lực dân chủ trên Thế giới hoan nghênh, nâng đỡ và ủng hộ; có vai trò rất lớn tiến tới xóa bỏ nhiệt điện than, giảm thiểu phát thải khí CO2, góp phần ngăn chặn sự nóng lên toàn cầu của Trái đất.

 

Đặc điểm bẩm sinh nữa của pin/ắc qui là nó vừa là phụ tải tiêu thụ điện (khi đang nạp điện), nhưng lại là nguồn cung điện khi phát điện (khi này nó là nhà máy phát điện mini/micro/pico). Pin/ắc qui ngày xưa không  có ý nghĩa nhiều. Pin/ắc qui hiện đại ngày này có ý nghĩa vô cùng lớn là TÍCH TRỮ ĐIỆN GIÓ, ĐIỆN MẶT TRỜI GIÚP CỰC TIỂU NHIỆT ĐIỆN THAN, GIẢM MẠNH ĐIỆN KHÍ GA TIẾN TỚI KHÔNG PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH (CO2, CH4) CHỐNG BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU. Ô tô chạy bằng pin/ắc qui này có nghĩa là ô tô chạy bằng điện gió, điện mặt trời.

 

Tôi hiểu đối với hệ thống điện phân tán, phi tập trung như điện gió và điện mặt trời thì vai trò của pin/ắc qui lưu trữ điện là vô cùng quan trọng. Tôi đã viết về sự phát triển của pin/ắc qui và vai trò của nó trong bài “NỀN ĐIỆN LỰC DÂN CHỦ Ở TRÊN THẾ GIỚI VÀ ĐỘC TÀI Ở VIỆT NAM”. Đối với Thế giới làm điện gió và điện mặt trời không thể thiếu pin/ắc qui để điều độ (dispatchability) hệ thống điện có tích hợp lượng lớn các nguồn điện gió và điện mặt trời biến đổi (năng lượng tái tạo biến đổi, Variable Renewable Energy, VRE).

Tất cả các tấm quang điện mặt trời chỉ sản xuất ra điện một chiều. Tất cả các lưới điện của mọi quốc gia đều là điện xoay chiều, ở Việt Nam có điện áp là 220V và tần số là 50Hz. Để điện một chiều đấu nối với điện xoay chiều, mọi hệ thống điện mặt trời đều có thiết bị Biến tần (Inverter) để chuyển đổi điện một chiều sang thành điện xoay chiều có điện áp là 220V và tần số 50Hz. Bản chất của điều tần là như vậy.

 

Còn về ĐIỀU TIẾT điện là công việc thuộc về cơ quan quản lý  Nhà nước. Đôi khi có thể hiểu là điều độ điện. Đôi khi có thể hiểu điều tiết bằng các cơ chế chính sách như KH&CN, vốn đầu tư, tài chính, chiến lược, qui hoạch… để phát triển điện.

 

Về ĐIỀU ĐỘ điện là trách nhiệm của người vận hành hệ thống điện, căn cứ trên những nguồn cung điện để xử lý, đáp ứng, cân đối với những nguồn cầu điện. Lý tưởng nhất để điều độ điện là tổng công suất cung = tổng công suất phụ tải (cầu về điện). Nguồn cung ổn định gồm nhiệt điện than, khí ga, điện biomass, thủy điện, hạt nhân. Nguồn cung biến đổi là điện gió và điện mặt trời, lúc có lúc không. Bên cầu về điện (thông qua các phụ tải điện): Trên đất nước Việt Nam có đến hàng tỷ máy móc, thiết bị, dụng cụ điện (điều hóa, bếp điện, bình nóng lạnh, TV, tủ lạnh, máy tính, quạt điện, đèn chiếu sáng, máy bơm nước),  các nhà máy sắt thép, xi măng… tiêu thụ điện hay dừng tiêu thụ điện (ON/OFF) bất cứ lúc nào, phụ thuộc vào nhu cầu của người sử dụng thiết bị. Đường tiêu thụ điện phải nói là vô cùng biến động. Khi điện sản xuất nhiều quá thì thừa và lãng phí. Khi phụ tải nhiều quá, nhu cầu tiêu thụ điện rất cao mà nguồn cung thiếu sẽ dẫn đến sụt áp trên lưới, dòng phụ tải tăng cao, nóng dây truyền tải. Để đảm bảo an toàn cho lưới điện, các thiết bị điều khiển sẽ tự động cắt điện vùng quá tải. Toàn bộ vùng đó sẽ mất điện. Chờ cho đến khi nào bổ sung được nguồn cung điện.

 

Một triệu ngôi nhà xanh, tạm coi bình quân công suất điện mặt trời của mỗi ngôi nhà là 3kW, sẽ tạo nên một nguồn cung điện là 3.000MW rất biến động, lúc có lúc không (tương đương với gần 2 nhà máy thủy điện Sơn La 1600MW) tích hợp, hòa vào với lưới điện quốc gia góp phần đáp ứng các phụ tải tiêu thụ điện cả nước. Khi mà cung đang bằng cầu thì không sao, nhưng tự nhiên bên cung điện mặt trời giảm xuống còn 1.500MW thì mà cầu vẫn đang cao như cũ sẽ là thảm họa đối với lưới điện. Các thiết bị tự động, bảo vệ an toàn lưới điện sẽ tự động cắt điện ở các nơi, gây thiệt hại rất nhiều cho sản xuất kinh doanh, thiệt hại cho bên sử dụng điện. Chương trình một triệu  ngôi nhà xanh với “sáng kiến” cắt bỏ pin/ắc qui vì thừa, không cần thiết (đối với từng hộ gia đình là đúng), nhưng đối với tổng thể quốc gia là có hại.

 

Khi một triệu ngôi nhà xanh đều được lắp ắc qui có dung lượng giả sử đủ dùng cho 1 gia đình 1 ngày khi không có điện lưới. Khi đó 1 triệu pin/ắc qui sẽ trở thành 1 triệu “máy phát điện” mini/micro tổng công suất giả sử lên đến 3.000MW, vậy tổng nguồn cung điện sẽ đảm bảo cân bằng với tổng cầu, lưới điện sẽ an toàn.  Ưu việt vô cùng to lớn của 1 triệu pin/ắc qui/máy phát điện mini so với nhà máy nhiệt khí ga dự phòng (stand by) là “tắt - bật” ngay tức thì, tự động, không cần quá trình chuẩn bị, khởi động đòi hỏi nhiều thời gian như nhà máy nhiệt điện khí ga.  Thế giới đang ra sức nghiên cứu phát triển pin/ắc qui để phục vụ cho điện gió và điện mặt trời được nhân rộng và lan tỏa hơn nữa, nhưng các nhà khoa học điện mặt trời của Việt Nam lại cắt bỏ, cho là thừa, không cần thiết, lãng phí tiền đầu tư.

 

Ngoài ra khi có pin/ắc qui bạn không cần phải vất vả lao về nhà vào buổi trưa để đun nấu bằng bếp điện, giặt là… Khi đó điện mặt trời sản xuất ở khắp nơi, cung dư thừa, điện giá rẻ sẽ tự động nạp vào pin/ắc qui. Chiều tối, đồng loạt các gia đình (toàn xã hội) lao vào sử dụng điện, nhu cầu tăng cao vọt, giá điện cao, khi đó bạn sẽ chuyển sang sử dụng điện “rẻ” từ pin/ắc qui, vừa có ích cho bản thân vừa giảm tải cho lưới điện đang rất căng thẳng.

 

Tôi buồn vì tại hội thảo khoa học này mình là thiểu số, nhiều người đã coi ý kiến của tôi là sai. Không biết quân của chị Khanh có nghĩ tôi là ông già hâm không?. Sau tiệc trưa tôi ra về. Ra khỏi cửa, bên phải là vỉa hè nơi trông giữ xe máy, tôi bỗng nghe thấy tiếng gọi “bác ơi, cho con hỏi”. Tôi quay lại thấy một cháu gái trắng trẻo, mặc áo liền váy màu đen. Cháu nói ngay “Bác ơi, con rất thích ý kiến của bác, chắc bác phải học rất chuyên sâu và công tác trong lĩnh vực này lâu năm. Con muốn xin số điện thoại của bác để lúc nào cần con nhờ bác tư vấn, vì con đang nghiên cứu trong lĩnh vực điện NLTT”. Tôi hỏi “cháu nghiên cứu ở trường nào?”. Cháu trả lời “con nghiên cứu tại đại học Việt – Pháp, thuộc Viện Hàn lâm và KH&CN Việt Nam”. Tôi hỏi “cháu hiểu ý bác à, cháu thấy đúng hay sai?”. Cháu đáp “con hiểu ý bác và con thấy bác đúng”. Tôi nói “Bác cám ơn cháu rất nhiều, cháu đã mang đến cho bác niềm vui rất lớn ngày hôm nay”. Tôi thấy cháu đang cầm smart phone trên tay, tôi nói “cháu liên hệ với bác ở địa chỉ sau: nguyenducthang.vn” Tôi theo dõi cháu nhập vào và thấy hiện lên trang web đầu tiên “NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN CỦA VIỆT NAM TRONG MỘT XÃ HỘI SINH THÁI”. Hai bác cháu đều cám ơn nhau, cháu quay vào trong khách sạn, tôi lấy xe máy ra về lòng rất vui.

Nguyễn Đức Thắng, Hà Nội ngày 23/8/2018.

ÔNG DONALD TRUMP SÁP NHẬP CANADA VÀ ĐẢO GREENLAND
ÔNG DONALD TRUMP SÁP NHẬP CANADA VÀ ĐẢO GREENLAND
NGHẸT THỞ VÀ UỐNG NƯỚC
NGHẸT THỞ VÀ UỐNG NƯỚC
NGUYÊN NHÂN GỐC RỄ CỦA 13 NĂM NỘI CHIẾN SYRIA
NGUYÊN NHÂN GỐC RỄ CỦA 13 NĂM NỘI CHIẾN SYRIA
TỔNG THỐNG HÀN QUỐC YOON SUK YEOL SẼ PHẢI VÀO TÙ
TỔNG THỐNG HÀN QUỐC YOON SUK YEOL SẼ PHẢI VÀO TÙ
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NÊN NHÌN XA HƠN
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NÊN NHÌN XA HƠN