MỘT THẤT BẠI TOÀN DIỆN (TÀI VÀ ĐỨC) CỦA KHOA HỌC NƯỚC NHÀ
Ngày 6/4/2016 đã xẩy ra thảm họa môi trường biển lịch sử tại 4 tỉnh duyên hải miền Trung, cá chết trắng ngoài biển, nổi mênh mông và trôi dạt vào bờ, dài 209km. Với qui mô chiều dài như vậy cũng là lịch sử của Thế giới. Hàng trăm nhà khoa học tinh tú, từ Trung ương đến địa phương lao ngay vào cuộc. Máy móc, thiết bị, hậu cần được trang bị từ A đến Z.
Ngày 30/6/2016 Văn phòng Chính phủ họp báo công bố kết luận chính thức về nguyên nhân cá chết là do CÁC ĐỘC TỐ PHENOL VÀ XIANUA KẾT DÍNH TRONG MỘT LỚP MÀNG NHẦY NHƯ TẤM CHĂN DI ĐỘNG, HÚT NHẢ ĐỘC TỐ GÂY RA. Lớp màng di động này đi đến đâu, cá chết đến đó.
Ngay trong ngày đầu tiên khi cá còn đang nổi chết ngoài biển tôi đã loại trừ yếu tố độc tố. Vì tôi đã có khái niệm LC50 (Lethal Concentration) trong đầu, là khái niệm cực kỳ đơn giản, chỉ một dòng định nghĩa. Đó là nồng độ độc tố phải đủ lớn để làm 50% quần thể cá chết sau (24 giờ, hay 48 giờ sống trong nước đó). Nồng độ này ra ngoài biển và đại dương chỉ có trong mơ. Nhân dân thường nói “Một chất độc hay không còn phụ thuộc vào nồng độ của nó”. Tôi kết luận luôn là cá chết vì cạn kiệt ô xy trong nước biển.
Tôi nắm chắc một qui luật. Đó là nồng độ ô xy trong nước từ tối đến sáng hôm sau luôn là thấp nhất trong ngày. Mọi động vật sống đều không thể thiếu ô xy, ngoại trừ con virus và một số loài vi khuẩn.
Tuy nhiên, tôi chưa lý giải được yếu tố nào đã làm cạn kiệt ô xy trong nước biển.
Chỉ sau đó khoảng 2 tuần, khi một số tin tức đầu tiên từ đoàn thanh kiểm tra danh mục và số lượng các hóa chất mà công ty Formosa Hà Tĩnh nhập khẩu về đem sử dụng được công bố cho báo chí. Đó là axit clohydric (HCL) và sút (NaOH), 2 hóa chất cơ bản, nhưng rất phổ thông mọi học sinh THPT đều được học, bán đầy trên mạng. Mọi người có thể mua nhiều tấn, hay chỉ một chén con. Mua dễ như mua mớ rau muống. Công ty khai báo phục vụ cho mục đích tẩy rửa, đánh sạch cặn, gỉ trong lòng các đường ống kim loại trước khi đưa vào vận hành, sau thời gian khoảng 2 – 3 năm quá trình lắp đặt, xây dựng, thi công.
Đọc xong tin này tôi kết luận ngay các cation sắt hai (Fe+2) có trong 2.500m3 nước thải của khâu này đổ vào biển đã “tham ăn” làm cạn kiệt ô xy hòa tan trong tầng nước đáy biển. Ô xy hết thì mọi cá, tôm đều phải chết. Phản ứng hóa học cation sắt hai với ô xy trong nước tạo ra hydroxit sắt ba Fe(OH)3 kết tủa màu vàng nâu, các cháu học sinh THPT biết hết. Nếu bạn đọc nào nghi ngờ điều này có thể kiểm chứng bằng tham vấn một học sinh tương đối khá về hóa học để xác minh.
Tôi cũng biết chắc 2 qui luật sau: a) Nước ngầm vì ở sâu trong lòng đất nên hầu như không có ô xy. b) Quặng sắt khá phổ biến, là cấu phần quan trọng của vỏ Trái đất, nên các cation sắt hai luôn có trong nước ngầm. Muốn loại bỏ cation sắt hai ra khỏi nước ngầm, 100% các nhà máy nước trên toàn Thế giới đều dùng giải pháp rẻ nhất, tiện nhất là cho nước ngầm phun mưa, tiếp xúc với không khí để lấy ô xy vào nước. Ô xy tác dụng với cation sắt hai trong nước tạo thành hydroxit sắt ba Fe(OH)3 là loại bùn sệt màu vàng nâu, phế thải chủ yếu của mọi nhà máy nước ngầm.
Chỉ sau có vài giờ tôi đã viết xong bài “Cá đã chết vì cạn kiện ô xy do cation sắt hai có trong nước thải của khâu tẩy gỉ đường ống”.
Thời gian đó mọi báo chí bị cấm đăng tin của các cá nhân, tổ chức linh tinh viết, trao đổi bàn bạc về nguyên nhân cá chết. Chỉ đăng tin từ các cơ quan, tổ chức Nhà nước chính thống. Tôi đã dạm hỏi nhờ hai người, một của báo VnExpress, tờ báo tôi vô cùng ngưỡng mộ vì số bạn đọc lớn nhất Việt Nam; hai là báo Vietnamnet.
Tôi vất ngăn kéo, để chờ xem Bộ Khoa học và Công nghệ kết luận ra sao. Chờ khá sốt ruột, hơn 2 tháng sau, ngày 30/6 Văn phòng Chính phủ họp báo công bố, kết luận nguyên nhân chính thức như đã nói ở trên. Tôi ngạc nhiên “cấp Chính phủ công bố cơ à? quá cao”. Ban đầu tôi dự đoán là Bộ KH&CN sẽ họp báo công bố. Như vậy là Bộ KH&CN đã trình kết luận để Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, sau đó Văn phòng Chính phủ họp báo công bố. Khi Bộ trình thế nào, Thủ tướng phê duyệt như vậy, nếu sai thì Bộ phải chịu trách nhiệm hoàn toàn. Tôi thầm nghĩ luôn “Sai nặng! Đối chọi với các chân lý, qui luật khoa học, Bộ KH&CN va đập với núi đá rồi”.
Ngày hôm sau tôi bổ sung bài viết của mình bằng một loạt những chân lý, quy luật, thực tế và sự thật đối kháng với yếu tố độc tố phenol và xianua làm cá chết. Sau đó tôi tung ra cho bạn bè và mọi người qua email chém gió cho vui. Tên bài viết là CẦN TRẢ LẠI CHÂN LÝ KHOA HỌC CHO KẾT LUẬN VỀ NGUYÊN NHÂN CÁ CHẾT (Quý vị kích chuột vào câu này để đọc chi tiết toàn bài).
Thưa bạn đọc,
Tôi cam đoan là những kiến thức mà tôi viết ra đều là rất cơ bản, thuần túy THPT; kiến thức A, B, C. Khẳng định 100% là không hề yêu cầu chuyên môn sâu về Hóa học. Mọi định nghĩa trong các môn học đều có từ cách đây vài trăm năm. Ví dụ định nghĩa về nồng độ, định nghĩa về nồng độ làm 50% cá chết (LC50) sau một thời gian sống trong nước đó (ví dụ sau 24 giờ, 48 hay 96 giờ).
Hàng trăm các nhà khoa học tinh hoa của đất nước đã đưa ra một kết luận (cả đất nước ngóng chờ) mà va đập với những kiến thức A, B, C v.v.. có nghĩa là HỔNG NHỮNG KIẾN THỨC RẤT CƠ BẢN.
Chỉ cần bạn đọc chậm và suy tư bạn sẽ hiểu hết. Bạn sẽ có đủ công năng để chính bạn sẽ là quan tòa phán xử đúng/sai giữa tôi và Bộ KH&CN. Đã hơn 4 năm rồi họ im lặng, không hề phản hồi với 4 lần đơn thỉnh cầu của tôi, xin họ hãy ủng hộ cho chân lý khoa học (không phải cho cá nhân tôi). Ngay đến chỉ cho tôi biết sai ở chỗ nào họ cũng không nói. Im lặng 4 năm có nghĩa là họ đã không thể chỉ ra được những kiến thức A, B, C mà tôi nêu ra là sai. Vậy tốt nhất họ nên tiếp thu và điều chỉnh. Giả sử họ họp báo, công bố với nhân dân cả nước, ví dụ “Bộ KH&CN xin lỗi nhân dân cả nước, nay điều chỉnh lại kết luận nguyên nhân cá chết tại sự cố môi trường miền Trung là do các cation sắt hai có trong nước thải của khâu tẩy gỉ các đường ống kim loại công ty Formosa Hà Tĩnh, làm cạn kiệt ô xy tầng đáy biển, làm cá chết. Thành thật xin lỗi!”. Đọc xong tuyên bố này chỉ hết khoảng 30 giây. Tuyên bố này là họ ủng hộ chân lý khoa học, không mảy may liên quan đến ủng hộ cá nhân tôi. Thêm vào đó, đã sai, có lỗi với nhân dân thì phải xin lỗi nhân dân và điều chỉnh. Chuyện rất bình thường. Không xin lỗi nhân dân là xem thường, khinh dân. Điều này là cấm kỵ, Đảng không cho phép.
Tuy nhiên, hiện tượng “Một người đúng, tất cả những tinh hoa còn lại sai” có thể làm bạn bực mình, khó chịu, bạn sẽ phủ định những ý kiến, quan điểm của tôi. Không sao. Vấn đề là bạn cần phải đưa ra những lập luận, bằng chứng khách quan, khoa học để bảo vệ cho ý kiến phủ định của bạn. Tôi sẽ rất trân trọng và cám ơn.
Từ những trao đổi, tranh luận, chém gió với khá nhiều các cây đa khoa học tôi rút ra qui luật sau đây: “Nếu bạn bị tình cảm chi phối (ghen, ghét, bực mình) trong tranh luận, bạn sẽ rối trí và mất khôn, sẽ lú lẫn và hở sườn (lỗi cơ bản trong khoa học). Càng khách quan bao nhiêu bạn càng chuẩn mực và thông minh bấy nhiêu”. Dưới đây là ví dụ 100% toàn là sự thật:
GS.TS Phạm Hùng Việt, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Công nghệ Môi trường và Phát triển bền vững (Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội). Anh tốt nghiệp đại học tại Đông Đức, khoảng năm 1975. Tốt nghiệp tiến sĩ tại Thụy Sĩ. Trung tâm của anh, khoảng 10 năm liền được Nhà nước ưu ái cho tiếp nhận viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Thụy Sĩ (Viện trợ không hoàn lại của Chính phủ cho Chính phủ). Phần lớn các viện trợ của tư nhân, tổ chức phi Chính phủ, tổ chức đa phương (WB, ADB, IMF v.v..), các tổ chức của LHQ (UNIDO, UNDP, UNESCO, UNEP) cũng đều phải xin phép, báo cáo Chính phủ Việt Nam trước khi thực hiện. Tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư có Vụ Kinh tế đối ngoại là cơ quan đầu mối của Chính phủ về vốn ODA (cho vay ưu đãi, có trả vốn và lãi) và mọi viện trợ không hoàn lại.
Đã từ rất lâu, khi mà các phòng phân tích của Viện Hóa học thuộc Viện Khoa học Việt Nam rất nghèo nàn về máy móc thiết bị thì Trung tâm của TS. Việt có những máy đắt tiền nhất, hiện đại nhất, ngang bằng với Thế giới hồi đó. Chính vì vậy, giới Hóa học nói chung và giới Hóa Phân tích nói riêng rất kính nể và ngưỡng mộ. GS.TS Phạm Hùng Việt thường xuyên chủ trì nhiều hội nghị, hội thảo khoa học, Chủ tịch rất nhiều hội đồng nhận xét, đánh giá chương trình, đề tài trong lĩnh vực Hóa học và Môi trường. Vì tôi là dân hóa lý thuyết, chuyên sâu về Hóa Lượng tử (chuyên tính toán phân bố mật độ các electron, các mức năng lượng của các lớp điện tử trong phân tử để nghiên cứu cấu trúc phân tử), nên phần lớn các nhà hóa học đều nhìn tôi với con mắt dưới tầm, ngồi chiếu dưới. Số người Việt Nam học và nghiên cứu sâu về Hóa lượng tử có thể đếm trên đầu ngón tay. Dân hóa lượng tử được mệnh danh là những con chuột tại các trung tâm tính toán lớn của quốc gia, vì suốt ngày chui vào đó.
GS.TS Phạm Hùng Việt và tôi có biết nhau qua một số công việc thời gian đó. PGS.TS Lê Văn Cát, bạn thân ở cùng phòng 4 năm thời sinh viên tại Đông Đức với TS. Việt cũng là bạn thân 20 năm công tác cùng phòng với tôi (10 năm cùng phòng Hóa Lý, Phân viện Hóa, Viện Kỹ thuật quân sự, Bộ Quốc phòng và 10 năm tại phòng Hóa Môi trường Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt Nam). GS. TS Phạm Hùng Việt là Phó Chủ tịch Hội đồng KH&CN quốc gia xác định nguyên nhân cá chết đã gửi tôi một thư dài chỉ có mắng nhiếc và dậy bảo; mặc dù anh ấy biết là kém tôi vài tuổi. Nguyên văn thư của GS.TS Việt là không dấu, rất khó đọc. Dưới đây là thư “dịch”:
Thân gửi bạn Thắng,
Tôi lâu nay vẫn theo dõi việc anh băn khoăn về nguyên nhân cá chết, anh đã viết bài này và đăng trên mạng “anh Ba Sam”, đã tranh luận với anh Tô Văn Trường,…(Nguyên Viện trưởng Viện Qui hoạch Thủy lợi miền Nam – ND) và đến nay anh vẫn giữ chính kiến đó. Mình với tư cách là người nghiên cứu về hóa học và độc chất học môi trường, hiểu biết sâu sắc về vấn đề này, chỉ mỉm cười và nghĩ: anh bạn Thắng của tôi đúng là thiếu thông tin, suy luận theo kiểu duy ý chí, đúng là một nhà khoa học “Hóa lượng tử” nên hơi phiến diện, thành thử đi quá xa về suy diễn theo kiểu “ếch ngồi đáy giếng” như anh đã tự nhận trong các bài viết. Nếu thực sự anh muốn hiểu đầy đủ và sâu sắc, lúc nào ghé qua tôi, chỉ cần tôi giải thích cho anh sau 15 phút, anh sẽ tự gỡ bài viết của anh khỏi mạng và có lời xin lỗi cộng đồng vì sự ngộ nhận của mình, đây là lời khuyên chân thực với tư cách là người bạn biết nhau từ lâu. Đừng tiếp tục gửi bài viết nữa Thắng ạ, nếu không muốn bị giới khoa học, những người hiểu biết và có trách nhiệm về sứ mạng này, đánh giá sai lệch về mình, về động cơ hoặc kiến thức, đều là bất lợi cho anh.
Theo mình hiểu, Nhà nước có thể sẽ tổ chức hội thảo khoa học về vấn đề này vào thời điểm thích hợp, lúc đó mình sẽ mời anh đến dự cùng để chia sẻ thông tin từ góc độ khoa học. Anh chỉ gặp tôi một lúc thì tôi tin là anh sẽ tâm phục khẩu phục thôi, nhưng bây giờ chưa phải là lúc trao đổi chi tiết qua email được, mong anh thông cảm nhé. Mọi việc đều cần được giải quyết và công khai tường minh vào các thời điểm thích hợp. Anh đã từng công tác ở Vụ Khoa học, Giáo dục và Môi trường của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (MPI), anh càng hiểu việc này (vấn đề nhậy cảm và đang hot hiện nay) nên thông tin đến đâu, vào thời điểm nào theo lộ trình của Nhà nước cho phù hợp và tối ưu. Đừng vì nóng vội, lại thiếu thông tin dẫn dắt mình đến những phát biểu trước công luận thiếu chính xác và lệch lạc,.. Mình nói thế thì chắc anh hiểu. Nếu anh vẫn tin cậy ở tôi như ngày xưa, ít nhất là về góc độ hiểu biết sâu sắc về chuyên môn, thì mong anh nên im lặng và tìm hiểu thêm cho đầy đủ,…
Chúc anh luôn mạnh khỏe, tuy nghỉ hưu rồi nhưng vẫn quan tâm đến thời cuộc với trách nhiệm tích cực đến cộng đồng, vẫn luôn là một nhà khoa học luôn tìm hiểu, luôn học hỏi, học cả đời như chúng ta vẫn làm, vẫn luôn thấy là càng học thì càng thấy mình vẫn dốt, vẫn phải học hỏi và tìm hiểu, đó là điều thú vị trong đời sống của những người như chúng ta, những người luôn thấy mình mắc nợ với Nhà nước và người dân, khi cả nước đang trong giai đoạn chiến tranh thì chúng ta được cử đi học nước ngoài trước 1975. Anh tha lỗi cho tôi, nếu anh thấy tôi hơi dài dòng và có vẻ như đang “lên lớp” cho anh nhé. Thân mến, Phạm Hùng Việt
========================
Tôi đã trả lời anh một câu ngắn gọn như sau: Thưa GS.TS. Việt, khi nào anh hết lỗi chính tả, từ đầu thư đến cuối thư, tôi sẽ đến Văn phòng của anh để nghe anh giảng chỉ 15 phút về độc tố học.
========================
Than gui ban Thang,
Toi lau nay van theo doi viec anh ban khoan ve nguyen nhan ca chet, anh da viet bai nay dang tren trang mang "anh Ba Sam", da tranh luan voi anh To Van Truong,... Va den nay anh van giu chinh kien do. Minh voi tu cach la nguoi nghien cuu ve hoa hoc va doc chat hoc moi truong, hieu biet sau sac ve van de nay, chi mim cuoi va nghi: anh ban Thang cua toi dung la thieu thong tin, suy luan theo kieu duy y chi, dung la mot nha khoa hoc "quantum chemistry" nen hoi phien dien, thanh thu di qua xa ve suy dien theo kieu "ech ngoi day gieng" nhu anh da tu nhan trong cac viet. Neu thuc su anh muon hieu day du va sau sac, luc nao ghe qua toi, chi can toi giai thich cho anh sau 15 phut, anh se tu go bai viet cua anh khoi mang va co loi xin loi cong dong vi su ngo nhan cua minh, day la loi khuyen chan thuc voi tu cach la nguoi ban biet nhau tu lau. Dung tiep tuc gui bai viet nua Thang a, neu khong muon bi gioi khoa hoc, nhung nguoi hieu biet va co trach nhiem ve su mang nay, danh gia sai lech ve minh, ve dong co hoac kien thuc, deu la bat loi cho anh.
Theo minh hieu, nha nuoc co the se to chuc hoi thao khoa hoc ve van de nay vao thoi diem thich hop, luc do minh se moi anh den du cung de chia se thong tin tu goc do khoa hoc. Anh chi can gap toi mot luc thi toi tin la anh se tam phuc khau phuc thoi, nhung bay gio chua phai la luc trao doi chi tiet qua email duoc, mong anh thong cam nhe. Moi viec deu can duoc giai quyet va cong khai tuong minh vao cac thoi diem thich hop. Anh da tung cong tac o Vu giao duc, khoa hoc va moi truong cua MPI, anh cang hieu viec nay ( van de nhay cam va dang hot hien nay) nen thong tin den dau, vao thoi diem nao theo lo trinh cua nha nuoc cho phu hop va toi uu. Dung vi nong voi lai thieu thong tin dan dat minh den nhung phat bieu cong luan thieu chinh xac va lech lac,......Minh noi the thi chac anh hieu. Neu anh van tin cay o toi nhu ngay xua, it nhat la la ve goc do hieu biet sau sac ve chuyen mon, thi mong anh nen im lang va tim hieu them cho day du,...
Chuc anh luon manh khoe, tuy nghi huu roi nhung van quan tam den thoi cuoc voi trach nhiem positive den cong dong, van luon la mot nha khoa hoc luon tim hieu, luon hoc hoi, hoc ca doi nhu chung ta van lam, van luon thay la cang hoc thi cang thay minh van dot, van phai hoc hoi va tim hieu, do la dieu thu vi trong doi song cua nhung nguoi nhu chung ta, nhung nguoi luon thay minh mac no voi nha nuoc va nguoi dan, khi ca nuoc dang trong giai doan chien tranh thi chung ta duoc cu di hoc nuoc ngoai truoc 1975. Anh tha loi cho loi, neu anh thay toi hoi dai dong va co ve nhu dang "len lop" cho anh nhe. Than men, Pham Hung Viet
Nguyễn Đức Thắng, Hà Nội, ngày 12/6/2020