Hà Nội, ngày 28 tháng 7 năm 2019
|
Kính gửi: |
Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc Bí thư Thành ủy Hà Nội Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Bộ trưởng Bộ Xây dựng Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Ủy ban Khoa học và Công nghệ Quốc hội Chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam |
(KHẨN TRÌNH về dự án xử lý nước thải Yên Xá (chỉnh sửa) sẽ gia tăng mạnh mẽ ngập lụt Hà Nội và biến sông Tô Lịch thành hồ Tô Lịch)
Tôi tên là Nguyễn Đức Thắng, cán bộ về hưu năm 2008, có quá trình công tác khoảng hơn 10 năm tại Viện Kỹ thuật quân sự Bộ Quốc phòng, 10 năm tại Viện Khoa học Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) và hơn 10 năm cuối tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư.
Ngày 20/2/2017 tôi đã có thư gửi Bộ trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Xây dựng, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội và Bộ trưởng Bộ TN&MT, về “Hai nhà máy XLNT lớn nhất của Hà Nội sẽ làm các con sông chết hẳn và gia tăng ngập lụt tại thủ đô”. Tuy nhiên không một hồi âm. Sau hơn 1 năm rưỡi, ngày 07/10/2018 tôi đã đi tìm hiểu nơi xây dựng nhà máy XLNT Yên Xá xem động tĩnh ra sao. Chính xác đang là một vùng đất trống mênh mông bỏ hoang vắng, nhưng rào che kín, không một bóng người.
Ngày 09/4/2019 tôi tiếp tục có gửi thư tới các lãnh đạo cao nhất của đất nước về 3 nhà máy xử lý nước thải lớn nhất của Việt Nam là PHẢN KHOA HỌC VÀ RẤT CÓ HẠI CHO ĐẤT NƯỚC. Do vậy, ngày 09/5/2019 UBND thành phố Hà Nội đã có văn bản 4035/VP-ĐT giao Sở Xây dựng tiếp, làm việc, trao đổi với tôi để làm rõ những kiến nghị của tôi.
Theo giấy mời họp do phó giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội, ông Hoàng Cao Thắng ký, chiều thứ 6 ngày 14/6/2019 tôi đã có mặt tại Sở, tham dự cuộc họp với đại diện một số phòng, ban của Sở, Ban QLDA ĐTXD công trình cấp thoát nước và môi trường thành phố, Công ty cổ phần ĐTXD và Thương mại Phú Điền về những kiến nghị của tôi đối với 2 nhà máy XLNT Yên Sở và Yên Xá của Hà Nội. Đáng tiếc là không có một lãnh đạo nào của Sở tham dự. Điều hành cuộc họp là một lãnh đạo cấp phòng.
I. VỀ HAI PHÁT HIỆN CỦA TÔI:
Tôi đã trình bầy tóm tắt về 2 tác động tiêu cực to lớn của dự án. Một là, sẽ làm gia tăng mạnh mẽ ngập úng Hà Nội. Hai là, đẩy nhanh các con sông đến khô đáy:
1. Làm gia tăng ngập úng mạnh mẽ:
Theo thiết kế, dự án cắt bỏ chức năng mà tạo hóa đã ban tặng cho các con sông là thoát nước, thoát lũ. Thay vào đó tất cả mọi thứ nước sẽ được thu gom, chảy vào hệ thống tuyến cống bao ngầm xây mới (có đường kính từ 1m đến 2,4m) dọc bên hai bờ sông đưa về nhà máy xử lý. Nước sau xử lý sẽ được xả thải về xuôi.
Mọi người dân cho dù không có kiến thức, chuyên môn về thoát nước, thoát lũ cũng đều hiểu rằng: Thoát nước, thoát lũ trong sông Tô Lịch là dễ hơn nhiều, nhanh hơn nhiều so với tiêu lũ trong hệ thống tuyến cống bao ngầm nhỏ bé xây mới dọc hai bên bờ sông. Như vậy, khi mưa lớn, lũ về, con sông Tô Lịch sẽ trở nên “thất nghiệp”, nằm chơi ngắm nhìn dòng lũ tắc nghẽn trong cống ngầm. Lũ tắc nghẽn trong cống đương nhiên sẽ làm nhiều đường, phố trở thành sông. Dự án này sẽ phủ định kết quả của dự án thoát nước, chống ngập thực hiện 20 năm (2 giai đoạn) của Hà Nội. Tạo hóa đã ban tặng cho các con sông chức năng là thoát nước, thoát lũ, vậy tại sao dự án lại cắt bỏ chức năng thiên bẩm đó của sông?
2. Đẩy nhanh các con sông đến khô đáy: Mọi thứ nước (nước thải và nước mưa) được thu gom hết vào hệ thống cống bao ngầm nhỏ bé chạy dọc sông đưa về nhà máy XLNT ở cuối sông. Sông không có nước, vậy sông sống bằng gì? Những ngày nắng, không mưa, nguồn nước duy nhất để “nuôi” 5 con sông ở Hà Nội chính là nước thải. Ngay sau khi bị cắt hết nước thải, lòng sông sẽ phơi bùn đáy. Chỉ cần nắng liên tục cho 1 tuần thì các cháu thiếu niên có thể xuống chơi đá bóng được.
II. VỀ HAI BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC CỦA SỞ XÂY DỰNG
Tôi đã được nghe đại diện các đơn vị nói trên, sau gần 2 năm tạm dừng dự án để nghiên cứu, trình bầy các biện pháp của họ nhằm khắc phục như dưới đây:
1) Khắc phục tác động tiêu cực làm gia tăng ngập lụt: Tại các giếng thu nước, nơi đấu nối với 4 đầu cống. Đầu cống thứ 1 (đường kính < 1m) là nước thu từ các khu dân cư đổ vào, có độ cao đáy là cao nhất. Đầu cống thứ 2 và 3 là của tuyến cống bao (đường kính 2,4m), có độ cao đáy bằng nhau và thấp nhất, dẫn nước về nhà máy XLNT. Đầu cống thứ 4 (đường kính < 1m), có đáy sẽ đặt ở độ cao hơn đáy của tuyến cống bao, để khi nước mưa về nhiều, vượt quá khả năng chuyển tải của cống bao, nước sẽ tràn vào đoạn cống này đổ thẳng vào sông. Công ty tư vấn tin rằng những tính toán của họ đều theo những tiêu chuẩn của Bộ Xây ban hành, sẽ thoát lũ tốt, không đáng ngại. Họ tin rằng với việc duy tu bảo dưỡng cống hàng ngày với các ghi sắt lọc rác tốt, nên sẽ đảm bảo không để cho bùn, đất, cát, rác thải sinh hoạt tắc nghẽn trong các đoạn cống nhỏ và giếng thu gom nước.
2) Khắc phục tác động tiêu cực làm con sông sớm phơi lòng, khô đáy vì không có nước “nuôi” sông:
Họ đã trình bày với tôi giải pháp khắc phục là tại vị trí cuối sông Tô Lịch, nơi đặt nhà máy XLNT Yên Xá sẽ xây một đập tràn bịt sông. Nước thải sau xử lý sẽ được bơm ngược lại vào đoạn sông ngay trước con đập. Nước sẽ chảy ngược lên đến thượng nguồn, như vậy con sông Tô Lịch sẽ có nước sạch đã xử lý, nên không bị phơi bùn đáy, sông Tô Lịch sẽ luôn có nước.
Đại diện chủ đầu tư khẳng định là dự án sẽ tiếp tục triển khai với 2 giải pháp khắc phục, điều chỉnh bổ sung nói trên.
III. Ý KIẾN CỦA TÔI VỀ HAI BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC:
Tôi hiểu là đoàn tàu nặng nghìn tấn đã chuyển dịch nên rất khó có thể hãm lại được để chuyển hướng, mặc dù có giải pháp tốt hơn, hoàn hảo hơn, hiệu quả hơn, có ích lợi hơn cho đất nước. Tiếc rằng người có trách nhiệm cao nhất của Sở không có mặt. Người có trách nhiệm thấp thường chủ quan, dễ dàng phủ định những ý kiến đóng góp xây dựng của người khác.
Về biện pháp khắc phục 1: Đối với tôi là không thuyết phục, không đúng. Vì ngay cả khi chưa có hệ thống cống bao ngầm thu gom nước, chưa có một đập tràn chặn ngang sông, nước vẫn được đổ thẳng vào sông Tô Lịch và thoát về xuôi, thế mà những cơn mưa lớn, lũ đã tràn ngập con sông. Sử sách còn ghi những năm 1971, 1978, 1984, 1986, 1996, 2002, 2008, 2010 là những năm lũ lụt lớn của Hà Nội. Năm 1978, Liên Hợp quốc đã giúp đỡ Hà Nội để nạo vét sông Tô Lịch, hàng ngàn cán bộ, nhân viên các cơ quan đã tham gia đào xúc bùn đất, mở rộng lòng sông, chuyển đất đổ lên bờ.
Bộ Xây dựng và UBND thành phố Hà Nội đã không tôn trọng một qui luật rất cơ bản trong lĩnh vực thoát nước, đó là “Lưu lượng nước thoát của toàn bộ tuyến cống được quyết định bởi đoạn cống yếu nhất”. Điều này trái với suy nghĩ thông thường của chúng ta. Ví dụ chỉ cần một đoạn 2m cống nào đó trong toàn tuyến bị sập, gẫy do cũ nát, hay do độ cao các đáy cống bị so le, khấp khểnh, hay do bị tắc nghẽn rác thải đến 70% đường kính của ống, thì lưu lượng nước thoát của toàn tuyến này sẽ giảm xuống, chỉ còn 30%, mặc cho toàn bộ cống còn lại là trơn tru, thông thoáng. Từ chỗ tắc trở về phía đầu cống lên mặt đường sẽ ngập ứ nước.
HỆ THỐNG CỐNG BAO NGẦM MỚI VÀ ĐẬP TRÀN CHẶN NGANG SÔNG, COI NHƯ LŨ KHÔNG CÓ ĐƯỜNG THOÁT, CHẮC CHẮN LÀM GIA TĂNG MẠNH MẼ ÚNG NGẬP.
Tại sao con sông Tô Lịch rộng lớn như vậy lại không để cho nó thực hiện chức năng thoát nước, tiêu lũ mà tạo hóa đã ban tặng cho nhân dân Hà Nội?
Trong khi toàn Thế giới sử dụng sông để tiêu thoát lũ thì Hà Nội lại bỏ rất nhiều tiền để xây cống ngầm và đập tràn chặn lũ.
Về biện pháp khắc phục 2:
Theo tôi, có lẽ chúng ta không thể tìm thấy một thành phố nào ở trên Thế giới XLNT như kiểu của Hà Nội, tại cuối nguồn với một đập chặn ngang sông, sau đó bơm nước ngược lại để “nuôi” sông. Khi chưa đi vào hoạt động, con sông sẽ khô đáy vì không có nước “nuôi” sông. Trong 2 ngày đầu khi nhà máy XLNT đi vào hoạt động, sẽ là một con sông “chảy ngược”, nước từ cuối nguồn dềnh lên thượng nguồn. Sau 2 ngày bơm nước ngược trở lại, sẽ đạt trạng thái “cân bằng”, mực nước thượng nguồn bằng với đỉnh đập tràn cuối nguồn, nước sẽ tràn qua đập chảy về xuôi (xem hình vẽ mô tả bên dưới). Từ ngày thứ 3 đến mãi về sau này, tất cả nước bơm vào không thể chảy ngược được nữa, đều vượt ngay qua đập tràn chảy về xuôi, rất lãng phí điện năng so với để nước tự chảy.
Đoạn từ đầu sông (đầu đường Hoàng Quốc Việt, hay chợ Bưởi) đến vị trí đập tràn đối diện nhà máy XLNT dài khoảng 14km, rộng khoảng 20 – 30m. Đoạn sông Tô Lịch dài 14km này, là vùng nước chết vì không có dòng chảy nên không thể gọi là sông mà là hồ, chứa nước tĩnh và tù túng. Đó sẽ là một cái hồ hẹp và dài nhất Thế giới. Dự án XLNT Yên Xá sẽ góp phần chuyển đổi tên sông Tô Lịch thành hồ Tô Lịch.
Tình hình đối với sông Lừ và sông Nhuệ cũng sẽ là tương tự, vì cùng nằm trong một dự án. Chúng ta sẽ tiếp tục có hồ Lừ và hồ Nhuệ thay cho các con sông, vì sẽ không còn dòng chảy nữa.
Kính thưa các đồng chí lãnh đạo,
Trong kiến nghị tôi đã viết “Năm 1010 khi vua Lý Thái Tổ khai sinh ra kinh thành Thăng Long, con sông Tô trong ngần còn ở ngoại ô của kinh thành. Trải qua hơn 1000 năm phát triển, ngày nay sông Tô là con sông duy nhất uốn lượn quanh co, mượt mà, ở giữa tim của Thủ đô Hà Nội. Mé Đông và mé Tây của sông Tô đã phát triển đậm đặc dân cư. Hà Nội có Hồ Gươm đã đi vào lịch sử, là biểu tượng linh thiêng, thì con sông Tô cần phải được đầu tư để trở thành con sông biểu tượng lịch sử và đẹp nhất của Hà Nội cho muôn đời con cháu mai sau. Dọc hai bên sông, những chỗ cần trồng cây, sẽ phải cậy, bóc các viên gạch đã lát, tạo lỗ để trồng cây. Con sông Tô phải có nước trong ngần, cá bơi lội tung tăng, hai bên bờ phải là những thảm thực vật, những hàng cây đầy hoa lá hương thơm ngào ngạt. Trên sông là những con thuyền du lịch trở khách thăm quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp đầy sắc màu. Suốt dọc hai bên sông luôn là những nơi sạch nhất, đẹp nhất, nghỉ ngơi, vui chơi giải trí của mọi người dân Hà Nội và khách du lịch trong và ngoài nước. Sông Tô phải là nơi gây ra những cảm xúc đầy lãng mạng cho các nhà văn, nhà thơ, họa sĩ và nhạc sĩ sáng tác.”
Để đạt được đa mục tiêu này (chống ngập thoát lũ, vệ sinh môi trường, văn hóa, lịch sử, du lịch và kinh tế), trong kiến nghị tôi cũng đã đề xuất giải pháp. Đó là thay vì xây dựng một nhà máy XLNT qui mô hoành tráng, tập trung tại cuối nguồn (Yên Xá) nên thay thế bằng rất nhiều trạm XLNT qui mô nhỏ đặt dọc hai bên bờ sông. Nước thải sau xử lý được trả lại ngay vào sông để có nước nuôi sông. Đối với toàn đất nước Việt Nam, nơi mà tất cả các hệ thống thoát nước đều là gộp chung cho cả nước mưa với nước thải (combined sewer) thì giải pháp XLNT phân tán, phi tập trung, là hợp lý nhất (decentralized approach in wastewater treatment). Thế giới hiện cũng đang hướng tới xử lý mọi chất thải tại nguồn (chất thải rắn, nước thải, khí thải), wastes treatment at source, có nghĩa là rất phân tán, phi tập trung. Đối với 5 con sông của Hà Nội không còn cách nào khác.
Trong nhiều lĩnh vực (chưa tính đến thương mại, thị trường), giải pháp phân tán, phi tập trung đã, đang và sẽ thắng thế, hiệu quả hơn hẳn giải pháp tập trung, độc quyền. Ví dụ 1: Lĩnh vực Điện và Năng lượng. Nguồn năng lượng gió và mặt trời là vô tận, có ở khắp nơi, vô cùng rẻ (ở một số nước trên Thế giới, giá thành điện mặt trời đang khoảng 2 – 3 US cents/kWh, trong khi nhiệt điện than ở Việt Nam đang là 6 – 7 US cents/kWh), đang tạo nên một nền Điện lực dân chủ, phi tập trung, giúp loài người giảm thiểu và tiến tới triệt tiêu sử dụng nhiên liệu hóa thạch (than, xăng dầu, khí) vì ô nhiễm môi trường và phát thải cacbon gây biến đổi khí hậu. Ví dụ 2: Đề xuất giải pháp dùng “LU” chống ngập ở Tp. HCM là phân tán, phi tập trung, rất hiệu quả trong việc chống ngập cục bộ sau mưa nếu được áp dụng. Những tiểu lưu vực (quận, huyện, hoặc nhỏ hơn đến phường) bị ngập úng sau mưa cần áp dụng giải pháp này. Đó thực sự là một giải pháp khoa học, hiệu quả, nhân văn và sinh thái. Ví dụ 3: Vì mọi đô thị của Việt Nam đang không thực hiện phân loại rác thải, xử lý ngay tại nguồn (tại mỗi gia đình) như ở các nước văn minh (nước CNTB sinh thái) để thu hồi, tái chế, tái sử dụng (3R = Reuse, Recovery, Recycle) là lý do cốt lõi của sự thất bại, khủng khoảng và lãng phí, trong quản lý rác thải sinh hoạt hiện nay. Một số làng tại Nhật Bản đã thực hiện mô hình không rác thải (zero wastes, 3R).
Công nghệ XLNT sinh hoạt bằng phương pháp bùn hoạt tính (domestic wastewater, activated sludge technology) đã hơn 50 năm phổ cập trên toàn Thế giới. Đã hoàn chỉnh đến mức độ chuẩn hóa rất cao; sục khí bằng công nghệ Nano (cung cấp oxy cho vi khuẩn hoạt động để phân hủy các hợp chất hữu cơ) rất hiệu quả, hiện các chuyên gia Nhật đang thử nghiệm trên sông Tô Lịch. Bùn thải sau ép kiệt nước có thể sử dụng làm phân bón hữu cơ. Toàn bộ trạm xử lý qui mô nhỏ có thể được sản xuất trước, tại nhà máy, sau đó chỉ việc mang đến hiện trường lắp đặt, dọc hai bên bờ sông. Các kiến trúc sư của Việt Nam thừa khả năng để biến (hoặc dấu) các trạm XLNT mini dọc sông thành những công trình nghệ thuật hấp dẫn.
Việc đầu tiên cũng cần phải làm là sử dụng máy hút bùn đặt trên các xà lan di động dọc sông, nạo vét, hút sạch bùn hiện có, ép và làm khô, đóng gói sử dụng như phân hữu cơ. Máy ép, làm khô bùn có bán ở khắp nơi trên Thế giới.
Giả sử hiện hàng ngày có khoảng 150.000m3 nước thải đổ vào sông Tô Lịch. Sau xử lý ở các trạm mini sẽ có khoảng 140.000m3 nước sạch đạt tiêu chuẩn hoàn trả lại ngay vào sông chảy về xuôi. Vì lượng nước thải hàng ngày chảy vào và chảy đi chưa đủ để nâng cao mực nước trong sông tạo điều kiện cho tàu thuyền du lịch, giao thông chở khách đi lại, nên tại vị trí Yên Xá cần xây một cống, có 2 cách đóng mở như cửa ra vào. Ngày thứ 1 đóng cống. Ngày thứ 2 sẽ có thêm 140.000m3 nước sạch đổ vào sông, nước sẽ dâng cao tới mức mong muốn để cho tàu thuyền tung tăng đi lại ngược xuôi. Ngày thứ 3 hai cánh cống sẽ được mở ở mức độ sao cho luôn có nước sạch chảy về xuôi mà vẫn giữ mực nước sông Tô Lịch cao như mong muốn. Trường hợp có mưa lớn, lũ về, hay có sự kiện lịch sử trọng đại khi những du thuyền lớn từ Hoa Lư về Thăng Long Hà Nội, hai cánh cống sẽ mở hết cỡ ép vào hai bên bờ để thoát lũ, hoặc chào đón du thuyền lớn.
Theo nữ KTS Trần Thanh Vân, chuyên gia phong thủy số 1 của đất nước, gửi email cho tôi, đã cho biết là các lãnh đạo cao nhất của đất nước rất quan tâm đến kiến nghị của chị trong việc khôi phục lại lộ trình dời đô của vua Lý Thái Tổ từ Hoa Lư, theo dòng Sào Khê ra bến sông Hoàng Long (hiện đang là con sông rất đẹp hai bên đầy lúa chín vàng trong khu du lịch Tràng An). Suôi dòng Hoàng Long đến ngã ba Giản Khẩu thì gặp sông Đáy. Đoàn thuyền ngược dòng sông Đáy lên Bắc gặp sông Nhuệ. Đoàn thuyền vào sông Nhuệ gặp sông Tô Lịch đi tiếp và đã cập bến sông Tô Lịch, bên thành Đại La, nơi đó là bãi cỏ rộng. Nhà vua thấy hơi ấm đầy sinh khí, Người truyền lệnh cho quân lính căng lều trại qua đêm. Thành Đại La lúc đó bỏ hoang phế đã lâu, nhà vua cảm thụ được sức sống huyền diệu của Trời Đất”. Địa điểm nơi cập bến, ngày nay chính là ĐÌNH ỨNG THIÊN cuối đường Láng Hạ (ngõ 155) hoặc ngõ 526 Đường Láng.
Như vậy, nhiều khả năng trong tương lai, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, nhân dịp ngày lễ trọng đại của đất nước có thể sẽ đi du thuyền theo lộ trình Hoa Lư – Thăng Long Hà Nội. Do vậy, biện pháp xây dựng đập tràn chặn sông Tô Lịch ở đối diện nhà máy XLNT Yên Xá là hoàn toàn không nên. Theo chuyên gia Phong Thủy là chặn mạch phát triển của đất nước.
Theo đề xuất của tôi, hệ thống cống bao thu gom sẽ biến mất, không cần. Đập tràn cũng biến mất, thay vào đó là một cống có hai cánh đóng mở. Nhà máy XLNT tập trung với công suất 270.000m3 sẽ được thay bằng các trạm XLNT mini được bố trí dọc sông, nước sạch sau xử lý chảy ngay vào “nuôi” sông. Con sông vẫn sẽ là sông, có dòng nước trong xanh luôn chảy về xuôi. 800 triệu USD của dự án thừa đủ để làm những thứ do tôi đề xuất. Ngoài ra thành phố còn có lãi nhiều ngàn tỷ đồng khi đem đấu giá khu đất vàng mênh mông vô cùng đẹp nằm ngay trên đường Nguyễn Xiển – Xa La.
Nhân dân Hà Nội và nhân dân cả nước trông trờ vào sự xem xét và quyết định của các Quí lãnh đạo. Con sông Tô Lịch đã đi vào lịch sử, gắn với 1000 năm Thăng Long Hà Nội, không nên biến sông thành hồ Tô Lịch hẹp và dài nhất Thế giới.
Kính thư và mong nhận được phản hồi.
Nguyễn Đức Thắng, Hà Nội ngày 28/7/2019.
P/S. Tôi cũng đồng thời là tác giả của những kiến nghị sau. Mọi chi tiết xin xem tại website nguyenducthang.vn:
Tất cả các bài viết trên website này là của tác giả NGUYỄN ĐỨC THẮNG, Email: ndthangndt@yahoo.com
